Julius Eastman Het verhaal van Julius Eastman volgt het klassieke patroon van de berooide kunstenaar die na het voltooien van zijn grote werken in armoede en vergetelheid sterft. In het geval van Eastman blijft de postume, algehele erkenning van zijn oeuvre – ook kenmerkend voor dit soort onfortuinlijke zielen – nog steeds uit. Deels heeft het te maken met het verlies van het overgrote deel van zijn partituren. Nadat Eastman door geldnood werd gedwongen zijn huis te verlaten en in een park moest gaan slapen raakte hij bijna al zijn bezittingen kwijt, waaronder zijn muziek.

Julius Eastman studeerde piano aan het conservatorium en was ook in het bezit van een soepele zangstem. Aanvankelijk leek zijn carrière een hoge vlucht te nemen, zo is hij als bariton te horen op een opname van Eight Songs for a Mad King van de Britse componist Peter Maxwell Davies uit 1973. Voor het S.E.M Ensemble was hij werkzaam als componist en musicerend lid en haalde in die hoedanigheid ook nog eens de toorn van John Cage op zijn hals, aangezien deze het aandeel van Eastman in Cages Song Books niet bijzonder kon waarderen.

In de jaren zeventig, veruit de productiefste periode in zijn leven, schreef Eastman een drietal composities voor meerdere piano’s die de hoofdmoot van zijn oeuvre vormen en de welluidende titels Crazy Nigger, Evil Nigger en Gay Guerilla dragen. De openlijk homoseksuele Eastman was een markante verschijning in het muziekleven en zoals de provocatieve titels van zijn drie pianocomposities al doen vermoeden ook zeer politiek geëngageerd.
Na een succesvolle samenwerking met Meredith Monk, enkele concertprogramma’s met zijn werk en een mogelijke aanstelling aan Cornell University die geen doorgang vond, waren de jaren van voorspoed definitief voorbij en greep een teleurgestelde Eastman naar de fles. Zijn alcoholisme en mogelijke verslaving aan crack leidden uiteindelijk tot zijn dood aan een hartstilstand in 1990.

Opvoeringen van Eastmans werk zijn zeldzaam, al kan er de laatste tien haar misschien van een kleine opleving gesproken worden. Naast de schaarse hoeveelheid muziek vormt de schetsmatigheid van de bestaande partituren ook een probleem. Veel van de werken bestaan slechts uit summiere aanwijzingen, notenkoppen en sporadische dynamische markeringen. Veel van de composities ontstonden bovenal gedurende een concert en het maakt het moeilijk voor anderen om dezelfde dynamiek te recreëren zoals die samen met Eastman tot stand kwam gedurende optredens. De uitvoering van de composities voor piano bijvoorbeeld, is een onderneming waarbij de pianisten elkaar scherp in de gaten moeten houden en reageren op aanwijzingen van de “leidende” pianist. Op de live-opnames die te vinden zijn op het album Unjust Malaise is goed te horen hoe Eastman leiding geeft aan zijn ensemble. Modulaties naar nieuwe thema’s worden door hem afgeroepen, vergelijkbaar met hoe dit in jazz ensembles in zijn werk gaat (zie bijvoorbeeld Nik Bärtsch’s Ronin) of de toepassing van een signaalmelodie in de “phase shifting” werken van Steve Reich (een metallofoon is hiervoor verantwoordelijk in Music for 18 Musicians).

Vanwege de wildheid en improvisatie van Eastman’s werk heeft het meer gemeen met jazz, of zelfs popmuziek, dan met de relatief formele en strenge composities van Reich. Een passende inspirator is wellicht Terry Riley, wiens In C uit 1964 veel gemeenschappelijke kenmerken heeft met het muzikale proces van Eastman, ware het niet dat de pianowerken van die laatste toch heel wat minder zonnig over komen – Stay On It komt meer in de buurt.

Als er een stilistisch verschil tussen West Coast (Riley, Young) en East Coast (Reich, Glass) minimalisme waarneembaar is, dan is Julius Eastman als New Yorker zeker een vreemde eend in de bijt, een gegeven waar hij hoogstwaarschijnlijk trots op zou zijn geweest.

Concert: Double Sextet van Steve Reich
Datum:7 april 2013
Uitvoerende(n):eighth blackbird, Lunapark
Locatie:De Doelen, Rotterdam
Waardering:

eighth blackbird

Steve Reich is een van de weinige contemporaine componisten die met enige regelmaat terug te vinden is in de concertprogrammering van Nederland. Collega’s als John Adams en Philip Glass krijgen veel minder aandacht, ondanks het feit dat zij belangrijke namen in de muziekwereld zijn – iets dat in het geval van zowel Reich als Adams terecht is.

eighth blackbird werkte samen met het Nederlandse ensemble Lunapark aan een aantal composities van verschillende Amerikaanse componisten. Allen componisten die duidelijk beïnvloed zijn door het werk van Reich. Het einde van het concert bestond uit het hoogtepunt van die collaboratie, de uitvoering van Reich’s “Double Sextet”, geschreven in opdracht van eighth blackbird. Het stuk, origineel geschreven voor twee sextetten, wordt normaal gespeeld door een enkel, zeskoppig ensemble in combinatie met tape. Voor deze avond stond echter de volledige versie voor dubbel ensemble op het programma. Het resulteerde in alle opzichten in een zinderende uitvoering van zeer opwindende muziek.

Twee werken van Bryce Dessner, “O Shut Your Eyes Against the Wind” en “Murder Ballads”, gaven duidelijk blijk van Dessner’s wortels als rock muzikant, aangezien hij ook lid is van Clogs en rock band The National. Dat wil echter niet zeggen dat de kwaliteit van zijn muziek hier onder te lijden heeft, in tegendeel zelfs. Het is uitermate jammer dat Dessner’s klassieke composities nog niet opgenomen en uitgegeven zijn.

Voor “Tied Shifts” van Derek Bermel werd enig toneelspel van de uitvoerenden gevraagd, hetgeen niet al te veel toevoegde aan de verdere compositie. De opzwepende muziek was uitstekend, rijk aan referenties naar Klezmer, jazz in combinatie met virtuose solo’s  en dialogen tussen instrumenten onderling.

De stukken van Tom Johnson en de Nederlandse componist Mayke Nas dienden als komische intermezzo’s, met wisselend succes. Nas’ “digit#2” sleepte wat lang voort en vertoonde die typisch Nederlandse neiging naar baldadigheid waar ik niet zo van houd.

De ontdekking van de avond was het werk van David Lang: “these broken wings”. Lisa Kaplan, pianist van eighth blackbird sprak in de voorbespreking van het concert haar bewondering uit voor Lang. Ze merkte op dat David Lang in staat is om een enkel, goed muzikaal idee op te pakken en het uit te bouwen tot een volledige compositie. “these broken wings” toont in ieder geval de kracht van een dergelijke werkwijze.

Luister vooral ook naar Lang’s “The Little Match Girl Passion”, waar hij in 2008 de Pulitzer Prize voor won – Reich won dezelfde prijs een jaar later voor “Double Sextet”. De Passie van Lang is een staaltje huiveringwekkende muzikale schoonheid.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op heutediewelt.nl.