Concert: Colin Currie Group & Synergy Vocals – Music for 18 Musicians
Datum:
26 mei 2016
Uitvoerende(n):
Colin Currie Group & Synergy Vocals
Locatie:
Laurenskerk, Rotterdam
Waardering:
Foto: Chris Gloag
Met Music for 18 Musicians bereikte Steve Reich in 1976 de perfecte balans tussen de strengheid van zijn eerdere Phases voor viool en piano en zijn latere, vrijere werk. Sinds de première in de jaren zeventig is het dan ook een geliefd stuk dat ook in de popmuziek zijn invloed heeft doen gelden; wijlen David Bowie beschouwde het bijvoorbeeld als een van zijn favoriete albums en Toccata op het album One-Armed Bandit van de Noorse groep Jaga Jazzist is een groot eerbetoon aan Music for 18 Musicians. De populariteit van Reichs meesterstuk was waarschijnlijk ook de reden waarom er opvallend veel (relatief) jonge gezichten in het publiek te vinden waren.
De Colin Currie Group speelde het stuk met de minimaal mogelijk bezetting, de in de titel genoemde 18 musici. Het leverde een mooi ballet op, waar percussionisten regelmatig wisselden van slagwerk of zelfs plaatsnamen aan de piano om de pianisten te versterken en vice versa. Music for 18 Musicians blijft muzikaal gezien compleet overeind als audio opname, maar als concertstuk krijgt het echt een extra dimensie door de non-verbale communicatie van de musici en de coördinatie die het stuk vergt om ritmisch strak in het gareel te blijven. Het lukte de Colin Currie Group, met hulp van de Synergy Vocals om een soepele en helder klinkende versie van het stuk neer te zetten, voor zover het mogelijk is om in Reichs muziek individuele expressie te leggen. Qua dynamiek en swing had de interpretatie meer gemeen met de originele opname van Reichs eigen ensemble op het label ECM uit 1978 en minder met het warmere, maar toch wat gladde geluid dat te horen was op de tweede opname van Steve Reich and Musicians uit 1996. De versterkte instrumenten in combinatie met de geluidsweerkaatsing van het interieur van de Laurenskerk bleken geen belemmering voor de psychoakoestische effecten van de muziek. Zelfs voor de aandachtige luisteraar was het soms amper mogelijk om te horen waar de melodielijn van het ene instrument overvloeide in die van het andere instrument, in het geval van Music for 18 Musicians is dit nu eens een positief aspect.
Concert: Trio Mediæval & Bang on a Can All-Stars – Steel Hammer
Datum:
20 april 2016
Uitvoerende(n):
Trio Mediæval & Bang on a Can All-Stars
Locatie:
Laurenskerk, Rotterdam
Waardering:
Aan erkenning voor de drie oprichters van Bang On A Can is er de laatste jaren geen gebrek. Zo was David Lang aanwezig op de rode loper tijdens de uitreikingen van de Oscar vanwege zijn nominatie voor de compositie simple song #3 uit de film Youth en wonnen Julia Wolfe en hij de Pulitzerprijs voor muziek. Helaas bracht Bang on a Can All-Stars niet het oratorium Anthracite Fields, waarvoor Julia Wolfe de Pulitzer won, maar het oudere Steel Hammer uit 2009. Het negendelige stuk vormt een ballade over de negentiende-eeuwse volksheld John Henry uit het zuiden van de Verenigde Staten en zijn symbolische strijd tegen de stoomhamer. Wolfe legt in Steel Hammer op ingenieuze wijze de veelvormigheid van de legende rondom Henry bloot. Zo bestaat een van de delen alleen maar uit de herhaling van alle namen van de staten waarin Henry zijn beroep als steel-driver uitgeoefend zou hebben. Het vijfde deel, Characteristics, vormt een opeenvolging van de uiterlijke kenmerken van John Henry, die bijna allemaal onderling tegenstrijdig blijken te zijn. Als geheel is het een moderne interpretatie van de heldenballade en tevens een spannend stuk muziek.
De Laurenskerk leent zich uiteraard uitstekend voor het hemelse stemgeluid van Trio Mediæval, maar omdat het trio voor dit stuk werd bijgestaan door Bang on a Can All-Stars en haar imposante instrumentarium was er gekozen voor algehele geluidsversterking. Het zorgde er voor dat Trio Mediæval altijd hoorbaar was en dat de imposante geluidskluwen nog flink nagalmden in de kerk, maar de totale mix klonk soms wat schel. Alle musici leverden desondanks prestaties van hoge kwaliteit, ondanks de hoge en soms onconventionele eisen die de componiste aan hun stelde. Moderne muziek schrijft soms ongewone zaken voor die nog wel eens onbedoeld op de lachspieren willen werken. Julia Wolfe mag zich ook graag van die moderne trukendoos bedienen (gebruik van het lichaam als percussie, gefluit), maar een dergelijke ingreep staat bij haar altijd in dienst van de muziek.
Steel Hammer is een intense ervaring. Niet in de laatste plaats vanwege de fantastische geluidsexplosies die Wolfe voorschrijft, zoals in het jachtige The Race. Polly Ann, waarin de liefde van John Henry wordt beschreven, blinkt dan weer uit in breekbare schoonheid, evenals het meditatieve slot Lord Lord. Nadat de negen delen weerklonken in de Laurenskerk heeft het enigma John Henry en zijn titanenstrijd tegen de mechanisering dan ook definitief en overtuigend gestalte gekregen.
Twee elementen in de programmering van het seizoen 2016/2017 van de Doelen zijn een niet al te grote verrassing: veel aandacht voor de Barok en een concertserie van de pianobroers Jussen. Muziek uit de Barok is al enige jaren een steeds geliefder genre, wellicht een positief bijeffect van de dweperige Matthäus-Passion-verering die Nederland al geruime tijd teistert. Arthur en Lucas Jussen zijn samen met harpist Remy van Kesteren (ook enkele malen terug te vinden in de Doelenprogrammering) definitief ontdekt door een breder publiek. De gebroeders Jussen kiezen voor interessant werk van Ravel en tijdgenoten in hun concerten voor de Doelen.
Weliswaar is het Romantische Lied ditmaal wat ondervertegenwoordigd, maar daar staan grote koorwerken als Beethovens Missa Solemnis en de Harmoniemesse van Franz Joseph Haydn door het Orkest van de Achttiende Eeuw weer tegenover. Liszts Via crucis is in de bewerking voor piano al een intens stuk, dus de uitvoering van de originele compositie door het Nederlands Kamerkoor en het Asko|Schönberg ensemble in de Laurenskerk kan niet anders dan indrukwekkend worden. Dirigent Reinbert de Leeuw heeft in de afgelopen jaren meermalen gesproken over zijn fascinatie voor het relatief onbekende koorwerk van Liszt; een extra reden om naar Via crucis te gaan dus.
Een ander vocaal werk voor groot ensemble is het emotionele, gelaagde eerbetoon aan ruraal Massachusetts, Unremembered van Sarah Kirkland Snider. Afgelopen seizoen zong Shara Worden al het prachtige death speaks, van Sniders leermeester David Lang, en ook voor Unremembered is zij weer van de partij, bijgestaan door Padma Newsome van Clogs en singer/songwriter DM Stith. Dat moet wel een bijzondere première gaan worden. De invloeden van de Amerikaanse moderne muziek op de Doelenprogrammering houden daar overigens niet op. Er is eveneens ruime en welkome aandacht voor Michael Gordon, David Lang en Bryce Dessner. Become Ocean en death speaks gaan zelfs in reprise, ditmaal wel zonder dans of enscenering. Helaas ontbreekt Anthracite Fields, het oratorium van Julia Wolfe (Bang On A Can-collega van Gordon en Lang) dat recent een Pulitzer Prize won.
Orkestraal geweld is er natuurlijk ook, incluis de immer oververtegenwoordigde Wolfgang. Wat dat betreft biedt het Tokyo Symphony Orchestra een mooie, gebalanceerde avond met werk van Takemitsu, Debussy en Brahms. Bijzondere afsluiter van het seizoen is er in de vorm van John Luther Adams’ Inuksuit voor een gigantisch slagwerkensemble in het Rotterdamse Arboretum Trompenburg.
Concert: La Capella Reial de Catalunya & Hespèrion XXI – Lof der Zotheid
Datum:
28 oktober 2015
Uitvoerende(n):
La Capella Reial de Catalunya & Hespèrion XXI, Jordi Savall; Loes Luca, declamatie; Peter Blok, declamatie; Reinout Bussemaker, declamatie
Locatie:
Laurenskerk, Rotterdam
Waardering:
Die Geert Geerts toch, na vijf eeuwen heeft men het nog steeds over hem. Weliswaar draagt hij dan de welluidendere naam Desiderius Erasmus, maar het is toch geen gekke verdienste voor een onwettig kind, geboren in een tijd waarin men een dergelijke status nog classificeerde als een geboortedefect (defectus natalis). Rotterdam mag graag te koop lopen met haar status als geboortestad van een van de grootste humanisten uit de geschiedenis – ook al woonde Erasmus er slechts drie jaar. Het eerbetoon van Jordi Savall en wijlen Montserrat Figueras aan Erasmus van Rotterdam en zijn Lof der Zotheid kon daarom ook niet ontbreken tijdens de viering van vijftig jaar De Doelen.
De keuze voor de Laurenskerk als locatie van het concert mag toepasselijk genoemd worden, aangezien het geboortehuis van Erasmus in de buurt van de kerk gelegen moet hebben. De symboliek van de plek ten spijt, bleek de keuze voor de Laurenskerk niet helemaal gelukkig. Qua akoestiek leende het gebouw zich uiteraard prima voor de koorwerken die in het programma van Lof der Zotheid waren opgenomen, maar sommige instrumentale werken hadden te lijden onder de architectuur van de kerk. In de passages voor intiemere instrumentbezettingen vermengden de tere klanken zich regelmatig tot een wirwar van melodie en ongewenste nagalm. Ook de opstelling van het massaal toegestroomde publiek was niet ideaal; een grote tribune in het midden van de kerk en twee zijtribunes waar het zicht deels ontnomen werd door de steunpilaren van het gebouw. Hopelijk hebben de achterste rijen het concert ook ten volle meegekregen, anders is het extra zuur dat zo’n beetje alle goede plaatsen vooraf gereserveerd leken te zijn.
Savalls Lof der Zotheid is aan de lange kant, maar door de rijke schakering aan muziek van uiteenlopende componisten, velen anoniem, en de declamaties van Erasmus en tijdgenoten werd het nergens saai. Qua muziek liep de selectie uiteen van sacrale werken van redelijk bekende namen als Josquin de Prez, Gesualdo en Dufay, tot hofmuziek en drinkliederen, zoals het enthousiasmerende slotstuk Quand je bois du vin clairet. Met enige regelmaat ontstegen de gekozen werken het karakter van illustratie bij een historische gebeurtenis, zoals het prachtige Este es el pan de la aflicción, dat volgde na een voordracht over de verdrijving van de Joden uit Spanje, Portugal en Florence. De tekstuele selecties schetsten met name een mooi beeld van hoe Erasmus als denker in de wereld stond. Daarbij waren met name de passages uit brieven en Erasmus’ Adagia bij vlagen akelig actueel. Peter Blok en Reinout Bussemaker declameerden hun teksten glashelder en met zorgvuldig gedoseerde theatraliteit. Loes Luca had het duidelijk lastiger met de meanderende zinnen uit Lof der Zotheid, maar maakte enkele versprekingen meer dan goed met haar smakelijke verteltrant. De vraag is wel of de selectie van Sergi Grau en Manuel Forcano een compleet beeld geeft van Erasmus en zijn tijdgenoten. Afgezet tegen Erasmus komt Luther bijvoorbeeld bijna naar voren als een wauwelend lulletje rozenwater dat zijn schimpscheuten tracht te maskeren met verzachtende, hoffelijke aanspreektitels.
Concluderend is geschiedenisles met Jordi Savall een feestje en ook nog eens een gelegenheid waarbij hij weet te ontroeren.
Concert: Huelgas Ensemble – Muziek in apocalyptische tijden
Datum:
30 september 2015
Uitvoerende(n):
Huelgas Ensemble, Paul Van Nevel
Locatie:
Laurenskerk, Rotterdam
Waardering:
Foto: Alidoor Dellafaille
Paul van Nevel is een schatgraver, dat bleek wel uit de productie die hij met zijn Huelgas Ensemble presenteerde in de Laurenskerk. Naast een aantal bekende namen, zoals Pérotin en De Machaut, zongen de tien leden van het ensemble voornamelijk muziek van anonieme componisten, opgediept door Van Nevel gedurende zijn onderzoek in de muziekarchieven van Europa.
Opvallend frisse en vitale muziek uit de periode 1000 tot 1400. Het openingsstuk Alleluia. Judicabunt sancti nationes, een tweestemmig organum, stond bol van religieus mysterie. Een tere compositie waarbij ieder omgevingsgeluid, zoals het brommen van de zaalverlichting, bijna te veel was. De bizarre stembuigingen in het dertiende eeuwse O Maria Maris stella en vervreemdende harmonieën in het Kyrie Cuthberte (omstreeks 1280) hielden de luisteraar scherp. Oude muziek is echt niet alleen maar vroom geprevel, of een soort sfeervol, kerkelijk geluidsbehang.
Rauwe emoties passen niet in de gereserveerde cultuur waarin deze muziek ontstond, maar desalniettemin was er ruimte voor weemoedige schoonheid, bijvoorbeeld in Puisque la mort, een treurzang op de dood van de Cypriotische koningin Eleanore d’Aragon. Het relatief beknopte muzikale idioom beteugelde ook creativiteit – virtuositeit zelfs – van de Middeleeuwse componisten geenszins. Dat blijkt maar weer uit de wijze waarop Pérotin zes regels tekst tot extreem melismatische muziek wist uit te spinnen in zijn Viderunt omnes.
Een zeer intiem concert van het Huelgas Ensemble, met het publiek gezeten rondom het podium. In verschillende bezettingen zongen zij de complexe polyfonie, schijnbaar ongemoedereerd door de zeer vervlochten meerstemmigheid en weelderige melismes. Aan dirigent Paul van Nevel was af te lezen dat het toch een inspannende aangelegenheid was. Hopelijk mocht hij het concert in de kleedkamers afsluiten met een welverdiende sigaar.
