Concert: Budapest Festival Orchestra – Mahler & Strauss
Datum:10 oktober 2014
Uitvoerende(n):Budapest Festival Orchestra, Iván Fischer, Miah Persson, Tassis Christoyannis
Locatie:deSingel, Antwerpen

festival orchestra

Een volledig gevulde Blauwe Zaal in DeSingel, jdat kan alleen maar betekenen dat Mahler gespeeld wordt. Deze componist blijft een bizarre (en terechte) aantrekkingskracht hebben op het publiek in onze contreien. Op deze avond presenteerde het Budapest Festival Orchestra, onder leiding van Iván Fischer, de vierde symfonie van Mahler. Ook al was dit niet de meest populaire symfonie van Mahler net na zijn creatie, ondertussen is het één van zijn meest gespeelde werken geworden. En dat is niet toevallig, want het is een fascinerend muziekstuk dat zich niet gauw laat begrijpen.

De vierde symfonie wordt afgesloten met een lied, en dus zou er voor de pauze nog heel wat gezongen worden. Aangevangen werd er met StraussVier Letzte Lieder, een cyclus geschreven door een hoogbejaarde Richard Strauss in 1948. Het is verrassend hoe klassiek deze liederen geschreven zijn. Piet De Volder omschreef het mooi tijdens zijn introductie: ‘De Printemps, het serialisme en zelfs de prepared piano van John Cage waren er, en toen kwam Strauss met dit!’ Het werd door de Zweedse sopraan Miah Persson gezongen zoals het hoorde. Ook de interactie met het orkest was perfect: ze vulden elkaar aan, en de muziek stuwde de stem van Persson de zaal in. Toch klonk het allemaal net iets te glad, te sereen. Het Hongaarse orkest speelde deze klassiek geschreven stukken op de meest klassiek mogelijke manier, zonder weerhaken of frivole accenten.

Dit werd al snel anders toen de Grieke bariton Tassis Christoyannis het podium betrad om Mahlers Lieder eines fahrenden Gesellen te brengen. Al vanaf de eerste tonen merkte je dat de heer Christoyannis geen enkele moeite had om het orkest bij te benen. Het werd snel duidelijk dat het orkest hier veel minder moest letten op het samenspel met de zanger om hem niet te overstemmen, hij kwam er namelijk moeiteloos bovenuit. Dankzij een fascinerende mimiek (dikke wenkbrauwen die de bolle ogen nog accentueerden) bleef hij alle aandacht op zich gevestigd houden. Vooral in het derde deel Ich hab’ ein glühend Messer kon hij voluit gaan, en werd het orkest even opzij gezet. Ze speelden wel, maar het was nu aan hen om hém bij te benen en rigoureus genoeg te spelen om niet naar de achtergrond gedrukt te worden. Het is jammer dat de jonge Mahler hier slechts vier delen componeerde, want we hadden best nog wat langer naar deze bariton kunnen luisteren.

Na de pauze kwam dan de hoofdbrok van de avond, de vierde symfonie van Mahler. Dit bizarre en atypische stuk begint met een schitterend eerste deel, waarin een kinderlijk thema verschillende malen wordt aangezet, maar iedere keer wordt dit het hoofd vakkundig ingeslagen, om dan onder trompetgeschal uiteen getrokken te worden. Het probeert daarna nog wel even boven water te komen, maar opnieuw wordt het de grond ingetrapt. In het onbegrijpelijke tweede deel volgt een macabere dans, al was het om het kinderlijke thema uit het eerste deel ten grave te dragen. De alternatief gestemde viool die een prominente rol speelt (en op een vakkundige en schitterende manier bespeeld werd door eerste violiste Violetta Eckhardt) zorgt voor een ongemakkelijke sfeer, die desondanks toch door het hoofd blijft spelen.

En dan komt het moeilijke derde stuk. Het wordt gezien als een beschrijving van de heilige Ursula, waardoor een zekere vroomheid en introvertie aan dit deel eigen is. Het wil sereniteit en kalmte meegeven, wat Mahler ook aangaf door zijn tempobeschrijvingen voor dit deel: Ruhevoll (poco adagio – allegreto subito – allegro subito).  Het Budapest Festival Orchestra legde echter vooral de nadruk op het ‘Ruhevoll’ en zorgde voor een extreem langzaam tempo in dit deel. Officiëel zou de symfonie ongeveer 55 minuten duren, waarvan het derde deel ongeveer 19 minuten uitmaakt. Dit deel werd echter uitgesponnen tot meer dan 30 minuten, waardoor Mahlers kortste symfonie ineens niet meer zo kort bleek te zijn. Alle tempo en dynamiek vervloog uit het stuk, en zorgde jammer genoeg voor een bijna slaapverwekkende vertoning. Het te traag spelen van de tragere delen in een symfonie is een modern modeverschijnsel, en het is jammer dat het Bupapest Festival Orchestra hier niet immuun aan blijkt te zijn.

Het briljante vierde deel, de culminatie van deze symfonie en de zogenaamde ‘uitleg’ voor alle vorige delen, werd bijna zonder pauze aan het derde deel gesponnen. En alsof dirigent Fischer besefte dat het derde deel iets teveel tijd had ingenomen, werd er een schroeiend tempo ingezet. Toch was dit een opluchting na de beproeving van het derde deel. Sopraan Miah Persson kon ondanks het tempo haar stempel drukken en zorgde voor de kippevelmomenten die in dit lied horen te zitten. Misschien leek het zo, maar dit deel leek dan weer half zo lang te duren als normaal en zelfs een beetje afgehaspeld. De relativiteitstheorie van Einstein werd deze avond door het orkest danig op de proef gesteld.

Uiteindelijk bleven we zo toch een beetje op onze honger zitten. Natuurlijk is een opvoering van een symfonie altijd een feest, en zijn de verwachtingen daarom altijd wat hoger ingesteld. Het Budapest Festival Orchestra zorgde voor een degelijke uitvoering, waar geen foute noot in te bespeuren viel. De keuze van de tempi in het derde en vierde deel waren echter bizar, vooral omdat het eerste en tweede deel wel werden gespeeld zoals doorgaans de gewoonte. Waarschijnlijk hebben we ergens iets gemist …

Als uitsmijter volgde er een bizar schouwspel: het bijna voltallige orkest legde zijn instrumenten naast zich, en de dirigent kondigde in het Nederlands aan dat ze een kort stuk van een koorwerk van Mozart gingen zingen. Deze zeldzame vertoning was perfect voorbereid en zorgde voor een memorabel coda aan deze avond.

Titel:Leaving Home - Orchestral Music in the 20th Century, Dancing On A Volcano
Regisseur:Peter West, Barrie Gavin, Deborah May
Schrijver(s):Simon Rattle
Jaar:1996
Omroep:ArtHaus
Waardering:

Leaving Home - Dancing on a VolcanoLeaving Home is een reeks muziekdocumentaires die dirigent Simon Rattle in de jaren negentig maakte. Het is een overzicht van de muzikale ontwikkeling in de twintigste eeuw en in dat opzicht een mooie audiovisuele aanvulling op het boek The Rest is Noise van Alex Ross, waar grofweg dezelfde componisten behandeld worden.

Rattle begint de eerste episode van zijn reeks, Dancing on a Volcano, met het positioneren van Richard Wagners Tristan en Isolde als de drijvende kracht achter het openbreken van de tonaliteit. Vanaf dat punt voert Rattle de kijker langs Mahler en Strauss’ verontrustende opera Elektra, maar veruit de meeste aandacht krijgen Arnold Schoenberg en zijn pupillen Anton Webern en Alban Berg.

Het prettige is dat er in Leaving Home veel ruimte is voor de muziek. In andere documentaires wil het nog al eens bij een spervuur aan korte fragmenten blijven, maar in dit geval neemt Rattle de tijd om samen met het City of Birmingham Orchestra diverse werken ten gehore te brengen, waarbij het Vioolconcert van Berg en Schoenbergs Verklärte Nacht de hoofdmoot vormen.

De invloeden van de beeldende kunst of politiek worden ook niet vergeten. Een favoriet stijlmiddel in de documentaire is om details van contemporaine schilderijen te tonen – bijvoorbeeld Egon Schiele in combinatie met fragmenten uit de Fünf Orchesterstücke van Schoenberg. Die keuze werkt niet altijd, maar is nog altijd beter dan het versnijden van filmbeelden van spuitende fonteinen met een aria uit Elektra.

Wat de serie voornamelijk de moeite van het bekijken waard maakt zijn de mijmeringen van Simon Rattle aan de piano. Waar de documentaire muziekhistorisch gezien voornamelijk aan de oppervlakte blijft, verzorgen de korte passages waarin Rattle zijn interpretatie van het werk van de behandelde componisten geeft en de door hem gedirigeerde stukken Leaving Home de benodigde meerwaarde.

Titel:The Orchestra
Ontwikkelaar(s):
Platform:iPad
Prijs:€ 12,99
Website:

IMG_1115Daar waar The Liszt Sonata nog een diepgravende app is, moet The Orchestra meer als een inleiding op klassieke muziek gezien worden. Geen diepgravende studies over gebruikte sleutels en modes, maar een gedegen uitleg over hoe een viool werkt, dat kan toch ook interessant zijn?

Touch Press bewijst met deze app dat dit weldegelijk het geval is, en gebruikt hiervoor het beste middel: de muzikanten zelf, in dit geval van het Britse Philharmonia Orchestra. Iedere muzikant belicht het instrument dat hij bespeelt en geeft een woordje uitleg erover. Daarbij krijg je dan nog informatie over de geschiedenis ervan, welke tonen het aankan, een 3D-model ervan en korte videofragmenten.

IMG_1116 Ook dirigent Esa-Pekka Salonen licht toe met welke bewegingen hij het orkest samen houdt en welk belang hij heeft bij de interpretatie van de muziek. Het belang van de dirigent wordt doorgaans behoorlijk onderschat, maar deze fout wordt in deze app niet gemaakt. Salonen gaat zelfs zover om andere manieren van dirigeren dan de zijne toe te lichten, wat dit tot één van de interessantste stukken van heel deze app maken.

IMG_1117Maar het belangrijkste is natuurlijk de muziek zelf, en deze wordt op een uitstekende manier gebracht. De manier waarop je een stuk volgt is volledig zelf in te stellen: met of zonder (volledige of niet) bladmuziek, grote of kleine videoschermen, met of zonder commentaar van de dirigent of van de muzikanten zelf (dit laatste is trouwens uiterst vermakelijk), en natuurlijk allemaal aan te passen tijdens het muziekstuk zelf.

Wat mij betreft hadden de stukken iets langer mogen zijn om zo ook ontwikkelingen binnen één stuk te kunnen belichten. Toch is het begrijpelijk dat er een keuze moet gemaakt worden: de app is nu al anderhalve gigabyte groot, waarvan de videofragmenten natuurlijk het merendeel van uitmaken.

IMG_1119Over de keuzes van de stukken kan natuurlijk gediscussieerd worden, maar het is duidelijk dat er veel moeite is gestoken in de keuzes van de stukken: van Haydn over Mahler tot Salonen zelf, een breed spectrum aan klassieke muziek wordt belicht. Toch zijn het elke keer behoorlijk korte fragmenten: 3 tot 5 minuten is het gemiddelde. Het enige volledige stuk muziek is Prélude à l’après midi d’un faune van Debussy, dat ongeveer 9 minuten duurt. Ook de ‘moderne’ stukken van Salonen en in mindere mate Lutosławski blijven behoorlijk hangen tot de klassieke variant en geven geen volledig beeld van de huidige staat van moderne muziek.

IMG_1120 Als inleiding is dit zowat de beste app die je je kan voorstellen: een interessante uitleg van een schare aan wereldmuzikanten, en een goede selectie van klassieke muziekstukken. En toch zal deze app geen vaste waarde worden op mijn iPad, in tegenstelling tot The Liszt Sonata. Daarvoor biedt deze applicatie niet genoeg diepgang en interessante materie. Toch is dit niet het primaire doel van Touch Press, daarvoor bestaan de Liszt en Beethoven app van dezelfde uitgever. Als inleiding tot de klassieke muziek echter behoort er geen betere investering dan deze applicatie.

Well, Shostakovich plays with clichés most of the time, I find. It’s like olive oil, when you have a second and even third pressing, and I think of Shostakovich as the second, or even third, pressing of Mahler.

– Pierre Boulez, immer vriendelijk in 2002