Concert: Slagwerkhemel – Lang, De Rosa & Bjarnason
Datum:30 november 2014
Uitvoerende(n):Ensemble Klang; SŌ Percussion; Residentie Orkest, André de Ridder
Locatie:de Doelen, Rotterdam
Waardering:

Foto: Remke Spijkers

Foto: Remke Spijkers

David Lang is dit jaar composer in residence binnen het Red Sofa programma van de Doelen. Dat wil zeggen dat er dit seizoen een aantal concerten met zijn werk in Rotterdam te horen zijn en hij een vijftal nieuwe stukken zal schrijven. Op deze avond klonk alvast het eerste exemplaar in de serie; een herschreven versie van een compositie uit 2007: pierced. Oorspronkelijk componeerde Lang het voor cello, piano, percussie en strijkorkest, maar voor de zes leden van Ensemble Klang ontstond er de versie voor saxofoons, trombone, piano, elektrische gitaar, percussie en strijkorkest.

De componist was zelf aanwezig voor de première van pierced en de beschouwing voorafgaand aan het concert. Tijdens dit gesprek gaf Lang aan graag emotionele muziek te schrijven en zich bij voorkeur per compositie vast te bijten in een enkel muzikaal probleem of vraagstuk. Zowel in pierced als man made, de stukken van voor de pauze, kwam die filosofie perfect tot uiting. pierced is in zijn oorspronkelijke vorm al een bijzonder intens stuk, maar in de nieuwe bewerking krijgen een aantal muzikale frases een extra lading. Zo transformeren in de nieuwe bewerking de herhaaldelijke uithalen van de cello in de tweede helft tot een zeer beladen, bijna klaaglijk gehuil van de twee saxofoons en gitaar. Lang krijgt je er mee op het randje van je stoel.

In man made zit een zelfde soort intense spanning, bovenal veroorzaakt door de slagwerkpartijen voor de geïmproviseerde instrumenten van SŌ Percussion die het raamwerk van de compositie vormen. Bij een andere componist dan David Lang komen vier mannen die vooraan op het podium takjes breken en flessen bespelen misschien als snel over als pretentieus effectbejag, maar in man made werkt deze licht theatrale toets perfect. Net als in pierced is er een rol weggelegd voor orkest, ditmaal in volledige bezetting. Het orkest zorgt ervoor dat de muzikale patronen van de percussionisten volledig verweven raken tot een pulserend symfonisch geheel. Het Residentie Orkest onder leiding van André de Ridder kweet zich uitstekend van die taak.

Na het zeer geslaagde eerste deel van de avond was het na de pauze de beurt aan werk van Alessandro De Rosa en Davíd Bjarnason. Helaas wisten de beide composities van hun hand veel minder te overtuigen. De Rosa’s Gravità ritrovata (Accordatura) is een puur orkestraal werk dat muzikaal gezien opstijgt uit de traditionele stemmingsroutine van symfonieorkest. Het is een gimmick die wellicht te rechtvaardigen valt als je de titel van de compositie – vrij vertaald: Hervonden zwaartekracht (Stemming) – in ogenschouw neemt. Vanuit de onzekerheid van een ongestemd symfonieorkest neemt het muzikaal materiaal een steeds vastere, zekerdere vorm aan.

Zowel De Rosa als Daníel Bjarnason bedienen zich van een muzikaal idioom dat vrijelijk grabbelt in alle uithoeken de muziekgeschiedenis. In beide gevallen levert het voornamelijk fragmentarische muziek op, waar de componist nooit al te lang op een muzikaal idee blijft hangen. Het Residentie Orkest leek desalniettemin onverminderd enthousiast te spelen, maar de nauwe focus van David Lang was in ieder geval ver te zoeken.

Muzikaal eclecticisme hoeft geen enkele belemmering te zijn om fantastische muziek te schrijven, maar zowel Gravità ritrovata (Accordatura) als Bjarnasons Emergence konden maar niet emotioneel beklijven. In het geval van De Rosa misschien omdat zijn muziek nooit echt gevaarlijk of stekelig werd, zoals dat bij Alfred Schnittke – de eclecticus pur sang – bijvoorbeeld wel het geval is. Bjarnasons muziek werd in het programmaboekje omschreven als “keelsnoerend” en “onheilspellend”. Dergelijke concepten kauwde hij misschien vrij nadrukkelijk muzikaal voor, maar ze werden nergens emotioneel voelbaar.

De concerten die gaan plaatsvinden in het nieuwe concertseizoen 2014-2015 van de Doelen zijn inmiddels bekend, bij het doorbladeren van de programmagids een aantal zeer prettige verrassingen. Met name de keuze voor David Lang als gastcomponist in de Red Sofa serie lijkt mij een aanwinst. Lang is het lopende seizoen composer in residence van Carnegie Hall en won een Pulitzer Prize voor zijn The Little Match Girl Passion. Zowel dit passiespel als het zo mogelijk nog mooiere Death Speaks, primair geschreven voor de stem van Shara Worden, staan beiden op het programma, samen met een aantal andere werken en interessante premières. Gaat dat zien.

Qua klaviervirtuozen is het dit jaar wat minder gesteld. Yundi mag, na zijn horroroptreden van het afgelopen seizoen, terugkomen met werken van Chopin. Dat slaan we gevoeglijk over.
De rest van het repertoire van de pianisten die de Doelen bezoeken bestaat toch weer voornamelijk uit componisten van Klassieke en Romantische snit. Gelukkig brengt pianist Ralph van Raat wel de nodige spanning met zijn keuze voor Zappa, Rzewski, Crumb, Xenakis en jawel… Alkan!

De uitvoering van Messiaen’s Des canyons aux étoiles… in oktober mag ook niet onvermeld blijven. Veel interessant modern repertoire dus. Dat gaat nog lastig kiezen worden als straks het programma van deSingel in Antwerpen ook beschikbaar is.

deathspeaksDavid Lang zocht voor zijn recentste liederencyclus, “Death Speaks”, in het vocale werk van Franz Schubert naar tekstpassages waarin de Dood direct het woord voert. Deze fragmenten zette hij vervolgens op muziek. In de handen van menig andere componist zouden de Romantische tekstflarden al snel sentimenteel of zelfs pompeus klinken. Door de sobere toonzetting en minimale instrumentatie weet Lang frases als “after the leaves fall, spring returns; after love is parted, it returns” of “everything awaits the way it changes” te verheffen tot een serie krachtige monologen die qua toon variëren van ijzingwekkend tot wanhopig smachtend.

Eenvoud voert de boventoon, zo zeer zelfs dat een eerder werk van Lang als “The Little Match Girl Passion” (geschreven voor gemengd koor en simpele percussie) in vergelijking extreem rijk lijkt waar het muzikale ornamentatie betreft. De vocalen in ieder deel van “Death Speaks” nodigen de vertolker dan ook uit om ieder woord te vervullen van betekenis en emotie. Zangeres Shara Worden, van de formatie “My Brightest Diamond”, slaagt erin om dit de doen op de opname die recent van “Death Speaks” is uitgebracht. Het werk is voor haar en begeleiders Nico Muhly, Owen Pallett en Bryce Dessner duidelijk op het lijf geschreven.

“You will return”, het stuk dat de cyclus opent, is meteen ook het hoogtepunt. De hemelse hoogten die Worden met haar stem bereikt als ze de woorden “I am your pale companion” zingt laten de rillingen over je rug lopen.

Concert: Double Sextet van Steve Reich
Datum:7 april 2013
Uitvoerende(n):eighth blackbird, Lunapark
Locatie:De Doelen, Rotterdam
Waardering:

eighth blackbird

Steve Reich is een van de weinige contemporaine componisten die met enige regelmaat terug te vinden is in de concertprogrammering van Nederland. Collega’s als John Adams en Philip Glass krijgen veel minder aandacht, ondanks het feit dat zij belangrijke namen in de muziekwereld zijn – iets dat in het geval van zowel Reich als Adams terecht is.

eighth blackbird werkte samen met het Nederlandse ensemble Lunapark aan een aantal composities van verschillende Amerikaanse componisten. Allen componisten die duidelijk beïnvloed zijn door het werk van Reich. Het einde van het concert bestond uit het hoogtepunt van die collaboratie, de uitvoering van Reich’s “Double Sextet”, geschreven in opdracht van eighth blackbird. Het stuk, origineel geschreven voor twee sextetten, wordt normaal gespeeld door een enkel, zeskoppig ensemble in combinatie met tape. Voor deze avond stond echter de volledige versie voor dubbel ensemble op het programma. Het resulteerde in alle opzichten in een zinderende uitvoering van zeer opwindende muziek.

Twee werken van Bryce Dessner, “O Shut Your Eyes Against the Wind” en “Murder Ballads”, gaven duidelijk blijk van Dessner’s wortels als rock muzikant, aangezien hij ook lid is van Clogs en rock band The National. Dat wil echter niet zeggen dat de kwaliteit van zijn muziek hier onder te lijden heeft, in tegendeel zelfs. Het is uitermate jammer dat Dessner’s klassieke composities nog niet opgenomen en uitgegeven zijn.

Voor “Tied Shifts” van Derek Bermel werd enig toneelspel van de uitvoerenden gevraagd, hetgeen niet al te veel toevoegde aan de verdere compositie. De opzwepende muziek was uitstekend, rijk aan referenties naar Klezmer, jazz in combinatie met virtuose solo’s  en dialogen tussen instrumenten onderling.

De stukken van Tom Johnson en de Nederlandse componist Mayke Nas dienden als komische intermezzo’s, met wisselend succes. Nas’ “digit#2” sleepte wat lang voort en vertoonde die typisch Nederlandse neiging naar baldadigheid waar ik niet zo van houd.

De ontdekking van de avond was het werk van David Lang: “these broken wings”. Lisa Kaplan, pianist van eighth blackbird sprak in de voorbespreking van het concert haar bewondering uit voor Lang. Ze merkte op dat David Lang in staat is om een enkel, goed muzikaal idee op te pakken en het uit te bouwen tot een volledige compositie. “these broken wings” toont in ieder geval de kracht van een dergelijke werkwijze.

Luister vooral ook naar Lang’s “The Little Match Girl Passion”, waar hij in 2008 de Pulitzer Prize voor won – Reich won dezelfde prijs een jaar later voor “Double Sextet”. De Passie van Lang is een staaltje huiveringwekkende muzikale schoonheid.

Dit artikel verscheen eerder in het Engels op heutediewelt.nl.